W trakcie aktywnej części porodu pęcherz moczowy unosi się ponad spojenie łonowe, cewka moczowa rozciąga się, a odbytnica zostaje ściśnięta.

Początek porodu zwiastują delikatne skurcze mięśni macicy. Pierwsze skurcze pojawiają się cykliczne i z dużą regularnością co około 10–30 minut i trwają ok. 40 sekund każdy. Czasami już na tym etapie dochodzi do przerwania błon płodowych i wypłynięcia przez szyjkę macicy płynu owodniowego, jednak często na tym etapie błony płodowe pozostają nienaruszone.
Z czasem skurcze przybierają na sile, a czas ich trwania wydłuża się. Towarzyszy temu coraz silniej odczuwany przez rodzącą ból. Zazwyczaj, choć nie jest to ścisłą normą, pod koniec pierwszego etapu pojawiają się skurcze z częstotliwością jeden na dwie  minuty i trwają przez  70–90 sekund. Cykliczne skurcze trwają zwykle aż do momentu, gdy średnica otworu szyjki macicy osiągnie przynajmniej 10 cm.


W trakcie skurczów, wydłużone w czasie ciąży mięśnie macicy zaczynają się kurczyć, zmniejszając jej rozmiary.
Włókna mięśniówki macicy kurczą się i rozkurczają podobnie jak wszystkie inne mięśnie.
W trakcie porodu w fazie rozkurczu włókna mięśniowe górnego odcinka macicy nie powracają do swojej pierwotnej długości, ale stopniowo stają się coraz krótsze, co nosi nazwę retrakcji.
Jednocześnie w dolnym odcinku zachodzi dystrakcja – włókna mięśniowe rozciągają się.
Kształt macicy zmienia się, a grubość mięśnia w dnie staje się większa.

W miarę rozwoju akcji porodowej wzrasta częstość skurczów, ich siła i czas trwania. Dolny odcinek macicy odgrywa względnie pasywną rolę, ponieważ szyjka zbudowana jest głównie z włóknistej tkanki łącznej.

Wygładzanie się szyjki macicy
Wyniku skurczów górnego odcinka mięśnia macicy odcinek dolny staje się coraz bardziej rozciągnięty i cieńszy, co powoduje zgładzanie się i rozwieranie szyjki macicy. Miejsce połączenia górnego i dolnego odcinka nazywane jest fizjologicznym pierścieniem skurczowym.

Rozwieranie się szyjki macicy
Zgładzanie się szyjki macicy najlepiej widoczne jest u pierworódek. U wieloródek rozwieranie się i zgładzanie szyjki macicy przebiega zwykle równocześnie.

Wytworzenie się zbiornika przodującego pęcherza płodowego
Zgładzanie się i rozwieranie szyjki powoduje oddzielanie się błon płodowych w okolicy ujścia wewnętrznego macicy z towarzyszącym niewielkim krwawieniem i uwolnieniem czopa śluzowego (operculum). Umożliwia to uformowanie się części przodującej z pęcherza płodowego wraz z płynem owodniowym, który wypychany jest przez szyjkę.

W trakcie pierwszego etapu porodu kobieta zwykle przechodzi charakterystyczną serię zmian nastroju. Na początku zwykle jest bardzo podekscytowana. Później, gdy skurczom towarzyszy silniejszy ból, kobieta staje skoncentrowana. Fazie końcowej pierwszego etapu porodu towarzyszy niepokój, lęk przed nie podołaniem trudom rodzenia oraz obawa o dziecko i siebie. Ten swoisty kryzys psychiczny jest wyraźnym sygnałem końca pierwszego etapu porodu.

Sprawdzonym sposobem skrócenia czasu trwania pierwszego, a zarazem najdłuższego etapu porodu jest utrzymywanie kobiety w ruchu tak długo, jak długo jest ona w stanie zachować aktywność ruchową. Zaleca się kobiecie spacery, ćwiczenie rozciągające na piłce lekarskiej, trenowaniu oddechu potrzebnego przy drugim etapie porodu.